یمن میدان نبرد ایران و عربستان سعودی؟

فرانک گاردنربی‌بی‌سی

• 26 مارس 2015 - 06 فروردین 1394

هم‌رسانی

ناآرامی های یمن به اوج خود رسیده است. رقابت های شیعیان حوثی، قبایل سنی مذهب، عربستان سعودی و سایر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس، ایران و القاعده و اکنون دولت اسلامی (داعش) سبب شده که خشونت ها در یمن به سرعت گسترش یابد.

اوضاع یمن تا آن حد وخیم شده که آمریکا و بریتانیا سفارتخانه‌های خود در صنعا را تعطیل کرده و کارمندان خود را از یمن بیرون برده‌اند. کشورهای عرب حوزه خلیج فارس نیز سفارتخانه های خود را به بندر عدن در جنوب این کشور منتقل کردند.

شبه نظامیان شیعه حوثی در حال پیشروی به سوی عدن هستند. این بندر، ورود کشتی ها به دریای سرخ و تنگه باب المندب را که هر سال نزدیک به ۲۰ هزار کشتی از آن عبور می کند، کنترل می‌کند.

عبد ربه منصور هادی، رئیس جمهور یمن هم پس از گریختن از صنعا به عدن رفت و مداخله نظامی شورای همکاری خلیج فارس و از جمله اعلام ممنوعیت پرواز از فراز این کشور را درخواست کرد. در همین حال کمتر کسی امیدوار است که مذاکرات صلح قطر، که قول آن داده شده، به نتیجه برسد.

به این ترتیب آیا می توان گفت که یمن در شرف کشاندن منطقه به یک جنگ گسترده تر است؟

منازعات فرقه‌ای محور اصلی مناقشه کنونی یمن درگیری بین شورشیان و بخش باقیمانده از دولت منتخب یمن است.

نه تنها دولت یمن که اکنون شبه نظامیان حوثی اعضای آن را وادار به فرار کرده اند، بلکه بسیاری از قبایل سنی مذهب یمن نیز با شبه نظامیان حوثی که شیعه زیدی هستند مخالفند.

ولی مهمتر از همه، مخالفت جهادی های القاعده در شبه جزیره عرب و دولت اسلامی (داعش) با شورشیان حوثی است. شیعیان زیدی از نظر جهادی های القاعده و داعش که سنی مذهبند، رافضی و ملحد محسوب می شوند.

در ۲۰ مارس، پیکارجویان دولت اسلامی با دست زدن به چهار فقره بمبگذاری انتخاری در صنعا، وارد خشونت‌های یمن شدند. در این حملات که هدفش دو مسجد مملو از هواخواهان حوثی ها بود بیش از ۱۳۰ نفر کشته شدند.

شبه نظامیان حوثی از شمال یمن می آیند و در بسیاری از سایر مناطق یمن محبوبیتی ندارند.

ولی آنان که جنگجویان توانایی هستند موفق شدند در سپتامبر گذشته صنعا پایتخت این کشور را تصرف کنند و اکنون از سایر منابع هم کمک زیادی دریافت می کنند.

گفته می شود علی عبدالله صالح، رئیس جمهور قدرتمند سابق یمن، طرفدار شبه نظامیان حوثی است و مصمم است نگذارد جانشینش منصور هادی، که از حمایت سازمان ملل متحد برخوردار است بر یمن حکومت کند.

گفته شده که ایران نیز از حوثی ها پشتیبانی می کند. شورشیان حوثی این موضوع را تکذیب می کنند ولی یک مقام ارشد حوثی اخیرا در شهر قم در ایران دیده شده و اخبار تایید نشده حاکی از این است که خلبانان ایرانی هواپیماهای یمنی را هدایت می کنند.

تمام این عوامل برای این که زنگ خطر را برای عربستان به صدا درآورد، کافی بود. ولی سعودی ها خیلی دیر متوجه این موضوع شدند که یک جنبش شورشی طرفدار ایران در حال تصرف خاک همسایه جنوبی شان است.

مقامات عربستان سعودی که در سال ۲۰۱۰ قرارگاه حوثی ها را در مرزهای مشترکشان هدف حملات هوایی قرار داده بودند، می گویند اجازه نخواهند داد ایران "بذر منازعات فرقه ای را در منطقه بکارد" و قسم خورده اند که از رئیس جمهوری فراری یمن حمایت کنند.

عربستان سعودی هنوز در حال ساختن یک حصار مرزی مستحکم با یمن است و در صدد تقویت تجهیزات پایگاه نیروی دریایی خود در بندر جیزان واقع در جنوب دریای سرخ برآمده است.

بیم از جنگ نیابتی

ایمن دین، از اندیشکده "پنج بُعد" می گوید: "تدارکات نظامی عربستان همراه با افزایش تلاش‌های دیپلماتیک، نشان دهنده عزم این کشور برای جلوگیری از کنترل تنگه باب المندب توسط حوثی ها است.

باید گفت که یمن با توجه به درگیری کنونی بین شهروندانش، به حد کافی مشکل دارد.

چنانچه عربستان سعودی و سایر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس در یک سو و ایران در سوی دیگر قرار گیرد، خطرات مناقشه به سرعت بیشتر خواهد شد.

جان آلتمن، مدیر برنامه خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیکی و بین المللی در واشنگتن، می گوید خطر این است که چنین به نظر برسد که جنگ یمن در حقیقت جنگی است که به نمایندگی از جانب ایران واعضای شورای همکاری خلیج فارس جریان دارد.

جان آلتمن می گوید: "ایران به وضوح به حوثی ها کمک هایی کرده ولی در طی ده سال گذشته این کمک ها محدود و تدریجی بوده."

"هیچ دلیلی که نشان دهد دولت ایران به یمن به صورت یک اولویت استراتژیک نگاه می کند در دست نیست. اگر فرضیه جنگ نیابتی ادامه یابد، این مناقشه احتمالا سال ها ادامه خواهد یافت."

"نبودن نقشه خروج"

مداخله خارجی ها در یمن موضوع تازه ای نیست.

در جریان جنگ های داخلی دهه ۱۹۶۰، جمال عبدالناصر رئیس جمهوری وقت مصر برای حمایت از جمهوریخواهان یمن در برابر سلطنت طلبان، هواپیماهای نیروی هوایی مصر را به یمن فرستاد. این هواپیماها مواضع سلطنت طلبان یمنی را با سلاح های شیمیایی هدف قرار دادند.

تا سال ۱۹۶۷ که بریتانیا از یمن خارج شد، یمن و ایالات مجاورش تحت الحمایه بریتانیا بودند. یمن جنوبی را کمونیست ها با حمایت شوروی سابق اداره می کردند و روس ها پایگاه هایی در آنجا دایر کرده بودند.

گفته می شود در جنگ داخلی سال ۱۹۹۴، عربستان سعودی از مردم یمن جنوبی که تلاش ناموفقی برای جدا شدن از یمن شمالی کرده بودند، پشتیبانی می کرد.

در طی ۲۰ سال گذشته نیز ارتش آمریکا حضور کمرنگ و محدودی در این کشور داشته و بیشتر سرگرم آموزش و مشورت دادن در ارتباط با مقابله با تروریسم بوده. اکنون که جنگجویان حوثی یک شهر نزدیک به پایگاه نیروهای ویژه آمریکا را اشغال کرده اند، حضور نظامی آمریکا در یمن نیز پایان یافته.

یک مقام ارشد غربی که نخواست نامش ذکر شود گفت: "خطر واقعی یک جنگ داخلی این است که بازیگرانی از خارج وارد صحنه شوند."

ولی قدرت های خارجی قبل از این که خود را متعهد به مداخله نظامی در یمن کنند به دقت فکر خواهند کرد.

هر کسی که بخواهد در یمن جنگ به راه اندازد باید بداند این جنگ مشکل و پر هزینه خواهد بود؛ مرزبندی میدان نبرد مشخص نیست و هیچ یک از طرفین نیز استراتژی روشنی برای بیرون کشیدن خود از این جنگ را ندارد.