۱۰ چهره خبرساز سیاست ایران در سال ۱۳۹۳
- 18 مارس 2015 - 27 اسفند 1393
سخن گفتن از ۱۰ چهره شاخص سیاست ایران در سال ۱۳۹۳ کار چندان آسانی نیست. شمار بازیگران سیاسی مطرح در تحولات سیاسی ـ اجتماعی کشور زیاد است. در چنین وضعی، طبیعی است که هر گزینشی، متأثر از ارزیابی نویسنده و تا حدودی سلیقه‌ای خواهد بود. با وجود این، به‌دشواری می‌توان در هر مرور و تأملی، از نام برخی شخصیت‌های سیاسی به آسانی صرف‌نظر کرد.
گزارش حاضر، مروری دارد بر ۱۰ چهره موثر و مطرح سیاست ایران در سال ۱۳۹۳؛ بازیگرانی که از طیف‌های سیاسی مختلف کشور هستند و در عرصه‌های متفاوتی به بازیگری مشغولند. این شخصیت‌ها به ترتیب حروف الفبا، مورد بررسی اجمالی قرار می‌گیرند و اهمیت و جوانب کنش سیاسی آنان تبیین می‌شود.
عبدالحمید اسماعیل زهی؛ یک مولوی برای ایران
سال ۱۳۹۳ با التهاب جامعه ایران در مورد وضع مرزبانان به گروگان گرفته شده در سیستان و بلوچستان آغاز شد. از پنج سرباز ربوده شده توسط گروه "جیش العدل"، چهار نفر به خانه بازگشتند و میانجیگری مولوی عبدالحمید اسماعیل‌زهی، در آزادی آنها نقش تعیین کننده داشت.
به دنبال آزادی مرزبانان، بسیاری از شخصیت های جامعه مدنی با گرایش های مختلف، نقش مولوی عبدالحمید، امام جمعه مسجد اهل سنت زاهدان را در آزادی گروگان ها مورد تقدیر قرار دادند.
مولوی عبدالحمید در طول این سال، مکررا بر اهمیت پرهیز از خشونت و تندروی در پی گیری مطالبات قومی و مذهبی تاکید کرد. وی همچنین به صراحت، اقدامات گروه های مسلح مهاجم به نیروهای دولتی را محکوم کرد.
او از سوی دیگر، پی گیری های خود را برای رفع محدودیت‌های غیرقانونی علیه اهل سنت ادامه داد؛ محدودیت هایی که دامنه آنها، از استخدام اهل سنت در طیفی از مشاغل گرفته تا تاسیس مسجد و برگزاری نماز اعیاد مذهبی در پایتخت را در بر می گرفت.
"کانون مدافعان حقوق بشر" ایران، که هر سال از یک چهره برگزیده حقوق بشری ایران تقدیر می کند، جایزه "تلاشگر سال" خود در ۱۳۹۳ را به این رهبر مذهبی تقدیم کرد.
با وجود نقش ویژه مولوی عبدالحمید در مقابله خشونت در سیستان و بلوچستان، وی در سال ۱۳۹۳، همانند گذشته، اجازه خروج از ایران را نیافت. او قصد شرکت در کنفرانس "اسلام و مبارزه با تروریسم" را داشت.
محمد خاتمی؛ اصلاح‌طلب غیرقابل حذف
محمد خاتمی، رییس جمهور اسبق ایران، در ۱۳۹۳ نیز همچنان چهره نخست اصلاح‌طلبان بود.
خاتمی که در کنار هاشمی رفسنجانی، نقشی موثر در پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری ایفا کرده بود، پس از انتخابات متأثر از فضای سیاسی ـ اجتماعی جدید، پررنگ‌تر از چند سال پیش در فضای سیاسی و رسانه ای کشور فعال شد.
محدودیت‌ها علیه محمد خاتمی اما، در سال ۱۳۹۳ افزایش یافت. چنان‌که او حتی نتوانست در همایش سراسری "شورای هماهنگی جبهه اصلاحات" حضور یابد و به ارسال پیامی برای حاضران اکتفا کرد.
سایه سنگین چهره نخست اصلاحات در میدان سیاست، درنهایت منجر به واکنش صریح مقام‌های ارشد قضایی جمهوری اسلامی شد. غلامحسین محسنی اژه‌ای، معاون اول و سخنگوی قوه قضاییه، در بهمن‌ماه اعلام کرد که درج هرگونه خبر و تصویر از رییس جمهور اسبق نظام ممنوع است.
واکنش رسانه های اینترنتی و شبکه‌های اجتماعی به این حکم، به‌گونه‌ای قابل پیش‌بینی گسترده بود و بسیاری از شخصیت‌های سیاسی، آن را فاقد مستندات حقوقی دانستند.
در عین حال، بسیاری از منتقدان حکم معتقد بودند که تاثیرگذاری سیاسی ـ اجتماعی خاتمی، به‌خاطر محدودیت های رسانه‌ای منتفی نخواهد شد.
علی خامنه‌ای؛ مصر بر ادامه حصر
در نظام سیاسی مبتنی بر ولایت مطلقه فقیه، رهبر همواره بازیگری متمایز است. نام رهبر جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۳، با صدور احکام جدید برای روسای قوه قضاییه و صدا و سیما و نیروی انتظامی گره خورد.
اما فراتر از اینها، نام وی با دو مقوله متفاوت پیوند داشت: انرژی هسته‌ای و عمل جراحی.
رأس هرم نظام سیاسی، با اظهارنظرهای متعدد و در مقاطع مختلف، گفت‌وگوهای ایران با طرف‌های غربی ـ به‌ویژه آمریکا ـ را تحت تاثیر داد.
آیت الله خامنه ای هرچند مکررا بر "بی‌اعتمادی" به واشنگتن اشاره کرد، اما همزمان نشان داد که مقتضیات "نرمش قهرمانانه" را در نظر می گیرد. نفر نخست نظام در عین حال، پیوسته بر "آشتی‌ناپذیری" خود با ایالات متحده تاکید کرد.
این آشتی‌ناپذیری، در داخل هم به گونه ای متفاوت محسوس بود. رهبر جمهوری اسلامی نامه مجمع روحانیون مبارز را بی‌پاسخ گذاشت که در پی عمل جراحی وی و با امضای محمد خاتمی ارسال شده بود.
منصوبان آیت الله خامنه ای، نه تنها در سال ۱۳۹۳ حصر خانگی میرحسین موسوی، مهدی کروبی و زهرا رهنورد را رفع نکردند، که محدودیت های محمد خاتمی را به گونه ای بی سابقه افزایش دادند.
خبر جراحی پرستات نفر اول نظام اما خبرسازترین رخداد مرتبط با وی بود. این جراحی، موجی از اخبار موثق و غیرموثق و اظهارنظرها را در مورد آینده سیاسی جمهوری اسلامی به دنبال داشت.
حواشی بیماری رهبر، دامن انتخابات مجلس خبرگان را نیز گرفت و رقابت و به نوعی چالش میان جناح‌های سیاسی را تشدید کرد.
حسن روحانی؛ در پی دیپلماسی و اقتصاد
حسن روحانی در ۱۳۹۳، سالی پر فراز و نشیب را پشت سر گذاشت.
او در وجه اثباتی با سرسختی کوشید تا دیپلماسی را از مسیر گفت‌وگو با غرب ارتقا دهد، توافق در موضوع انرژی هسته‌ای را محتمل کند و وضع بحرانی اقتصاد کشور را سامان بدهد.
روحانی در چند نوبت با ادبیات تند، مخالفان مذاکره و توافق با غرب را مورد انتقاد قرار داد و آنها را کسانی دانست که از تحریم های وضع شده علیه کشور سود می برند. ادبیات روحانی به واکنش شدید محافظه کاران مخالفان دولت انجامید و در عین حال، مورد انتقاد برخی از حامیان دولت نیز قرار گرفت.
رئیس دولت یازدهم، از آن گروه از منتقدان دولت که از بودجه های عمومی استفاده می کنند خواست با "شناسنامه" و معرفی هویت واقعی خود حرف بزنند. وی همچنین در انتقادی که مخاطب آن سپاه تلقی شد گفت: "اگر سرمایه، سایت، روزنامه، خبرگزاری، توپ و امکانات نظامی و دیگر مظاهر قدرت در یک نهاد جمع شود، ابوذر و سلمان هم که باشد، فاسد می‌شود".
اما در وجه سلبی نیز روحانی خبرساز بود. او مورد انتقاد قرار گرفت که نتوانسته به وعده‌های زمان انتخابات خود برای آزادی رهبران "جنبش سبز" جامه عمل بپوشاند.
به عقیده گروهی از روزنامه نگاران، نه تنها دولت او نتوانست به بازگشایی "انجمن صنفی روزنامه‌نگاران" کمکی بکند، بلکه وزارت کار این دولت خود به مانعی در برابر فعالیت مجدد این نهاد صنفی تبدیل شد.
نسرین ستوده؛ پیگیر مقاومت مدنی
در سال ۱۳۹۳ با وجود فشارها و تهدیدهای گوناگون امنیتی علیه کنشگران مدنی و فعالان سیاسی، جامعه مدنی ایران به حیات خود ادامه داد.
نسرین ستوده، وکیل مدافع حقوق بشر، یکی از چهره‌های شاخص در عرصه جامعه مدنی بود. این حقوقدان پس از سه سال حبس، نتوانست حرفه خود را پی گیرد؛ چون دادگاه انتظامی وکلا با درخواست دادسرای اوین برای محرومیت ستوده از وکالت موافقت کرد.
این وکیل دادگستری در اعتراض، در طول بیش از چهار ماه مکررا در برابر کانون وکلا تحصن کرد. شماری از کنشگران مدنی و فعالان سیاسی (چون محمد ملکی، محمد نوری‌زاد، جعفر پناهی، و برخی از اعضای خانواده های قربانیان حوادث پس از انتخابات ۱۳۸۸) او را در این اعتراضات همراهی کردند.
نام نسرین ستوده، که در سال ۱۳۹۱ به همراه جعفر پناهی جایزه آزادی اندیشه ساخاروف را از پارلمان اروپا دریافت کرده بود، در سال ۱۳۹۳ هم به خاطر حضور در فیلم خبرساز این کارگردان ممنوع الفعالیت، مورد توجه رسانه های بین المللی قرار گرفت. وی حضور در فیلم "تاکسی" را، که برنده جایزه خرس طلایی جشنواره برلن شد، استفاده از "قالب هنری" برای بیان اعتراض مدنی توصیف کرد.
نسرین ستوده و همسرش رضا خندان، در طول سال ۱۳۹۳ چند نوبت در هنگام انجام اقدامات مسالمت آمیز اعتراضی، یا در موقعی که عازم مشارکت در چنین اقداماتی بودند، دستگیر شدند.
قاسم سلیمانی؛ "سوپراستار" سپاه
تا چند سال پیش، قاسم سلیمانی بیشتر برای کسانی که خبرهای سپاه پاسداران و "نیروی قدس" را دنبال می کردند شناخته شده بود. هرچند در سال های اخیر، نام فرمانده نیروی قدس به دنبال اخبار رسانه های بین المللی در مورد نقش این نیرو در جنگ سوریه بیشتر از گذشته بر سر زبان ها افتاد، اما پیشروی های سریع نیروهای داعش در عراق در تابستان ۱۳۹۳، او را به گونه ای بی سابقه خبرساز کرد.
با نزدیک شدن داعش به مرزهای ایران در تابستان ۱۳۹۳ و اقدامات سپاه قدس برای جلوگیری از پیشروی آن، قاسم سلیمانی به یکی از شناخته شده ترین چهره های ایران تبدیل شد که در خارج از کشور هم، رسانه های زیادی خبرهایش را دنبال می کردند.
در نیمه دوم سال ۱۳۹۳، به ویژه انتشار تصاویر حضور مستقیم این فرمانده و یارانش در صحنه چند عملیات مهم علیه گروه داعش، که بعد از پیروزی‌های غیرمنتظره این گروه بر نیروهای عراقی به انجام رسیده بود، بازتاب گسترده ای در سطح افکار عمومی داشت.
در سالی که گذشت، تصاویر سرلشکر سلیمانی به‌مثابه نوعی "سوپر استار"، نه فقط در رسانه‌های همسو با محافظه‌کاران حاکم، که در رسانه‌های اصلاح‌طلبان نیز به شکلی برجسته منتشر شد. این در حالی است که وی در گذشته ای نه چندان دور، از امضاکنندگان نامه هشدارآمیز ۲۴ فرمانده سپاه به محمد خاتمی در تیرماه ۱۳۷۸ بود.
محمدجواد ظریف؛ "سوپراستار" دیپلماسی
دولت حسن روحانی که روی کار آمد، نام محمدجواد ظریف به خاطر هدایت دستگاه سیاست خارجی، پا‌به‌پای رییس جمهور جدید مطرح شد.
وزیر امور خارجه دولت یازدهم، حتی از معاون اول روحانی هم نقش حساس تری را در این دولت بر عهده گرفت، آنجا که کارنامه او و دستگاه دیپلماسی، به نوعی با کارنامه دولت روحانی گره خورد.
در میانه کشاکش جریان‌های سیاسی رقیب در جمهوری اسلامی، ظریف هدایت مهم‌ترین گفت‌وگوهای سیاسی نظام را عهده‌دار شد. وی مستظهر به تأیید شخص اول نظام، اولویت اصلی دولت روحانی، خواست کانون مرکزی قدرت و امید اکثریت جامعه ایران - برای رفع تحریم ها- این گفت‌وگوها را پی گرفته است.
مذاکرات پیچیده با جان کری وزیر امور خارجه ایالات متحده و همراهان آمریکایی و اروپایی او، ظریف را در سال ۱۳۹۳ به بازیگری متمایز در تاریخ جمهوری اسلامی مبدل ساخت.
در طول سال، ظریف در حالی خواست عمومی برای "مصالحه" و تمایل هسته اصلی قدرت به "نرمش قهرمانانه" را پی گیری کرد که در معرض انتقادهای شدید اصولگرایان تندرو قرار داشت. منتقدانی که از قدم زدن او با کری گرفته تا خنده هایش در حین مذاکرات را، مخالف اصول جمهوری اسلامی می دانستند.
علی مطهری؛ اصول‌گرای مدافع "اصول"
فرزند آیت‌الله مرتضی مطهری و نماینده اصول‌گرای مجلس، در سال ۱۳۹۳ به شکلی بی‌وقفه ادامه حصر خانگی میرحسین موسوی، مهدی کروبی و زهرا رهنورد را به نقد کشید.
علی مطهری بیشتر از هر کس دیگری در فضای سیاسی ایران – حتی در مقایسه با اصلاح طلبان – نسبت به بازداشت خانگی رهبران "جنبش سبز" انتقاد کرد و به طور مکرر خواستار رسیدگی قضایی به اتهامات نهادهای حکومتی علیه آنان شد.
مطهری در واکنش به سخنان مقام‌های ارشد قضایی در مورد وجود "مصوبه شورای عالی امنیت ملی" برای حصر خانگی نیز، در اظهارنظرهای جداگانه تاکید کرد که بدون محاکمه قضایی عادلانه، ادامه این مجازات مبنای قانونی ندارد.
این نماینده تهران از سوی دیگر، ممنوع بودن انتشار تصاویر و اظهارات محمد خاتمی در نشریات را مورد انتقاد قرار داد و تاکید کرد که این مجازات نیز، بدون برگزاری دادگاه و صدور حکم قضایی قانونی نیست.
در آخرین ماه سال ۱۳۹۳، علی مطهری در شیراز مورد حمله خشونت آمیز گروهی از نیروهای لباس شخصی قرار گرفت. رویدادی که خود، منجر به دور جدیدی از انتقادهای مطهری به مسئولان و نهادهای حامی این قبیل اقدامات شد.
او از سوی دیگر، دولت حسن روحانی را نیز به خاطر مقابله نکردن جدی با این اقدامات و عدم پافشاری بر حقوق اساسی شهروندان مورد انتقاد قرار داد.
اکبر هاشمی رفسنجانی؛ بازیگر پایان‌ناپذیر
رییس ۸۰ ساله مجمع تشخیص مصلحت نظام، به عنوان یکی از پایه‌گذاران اصلی نظام جمهوری اسلامی، در سال ۱۳۹۳ نیز از حضور موثر در عرصه سیاست ایران پا پس نکشید.
مواضع اکبر هاشمی رفسنجانی در این سال، با اصلاح‌طلبان همسو به نظر می رسید. به‌عنوان نمونه، او در پیامی به همایش سراسری احزاب اصلاح‌طلب، از آنان خواست تحقق "حقوق حقه همه ملت از همه اقوام و مذاهب" و نیز "حقوق مشروع زنان" را پیگیر شوند.
اظهارنظرهای هاشمی رفسنجانی در مورد موضوعاتی چون امکان شورایی شدن رهبری، رابطه با ایالات متحده و انتقاد از مخالفان مصالحه هسته ای، خشم رسانه‌های تندرو را برانگیخت. کیهان دیدگاه های رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام را "شرم‌آور" خواند و نوشت که دیگر نمی توان را یکی از "استوانه‌های نظام" دانست.
افزون بر همه اینها، سال ۱۳۹۳ با دادگاه جنجالی مهدی هاشمی پسر هاشمی رفسنجانی گره خورد، که به نوشته برخی رسانه ها، حکم بدوی آن ۱۵ سال زندان بوده است.
هاشمی رفسنجانی سال را با شکست در رقابت برای تصاحب صدر مجلس خبرگان پایان برد. اما بسیاری معتقدند که این رخداد، به معنی پایان حضور موثر وی در ساختار سیاسی قدرت ایران نیست.
علی یونسی؛ صدای متفاوت دولت یازدهم
در سال گذشته، علی یونسی، دستیار ویژه رئیس جمهور در امور قومیت‌ها و اقلیت‌های دینی و مذهبی، با اظهارنظرهای خود در زمینه حقوق شهروندان، صدایی متفاوت در دولت یازدهم محسوب می شد.
وزیر اطلاعات دوران محمد خاتمی، تاکید کرد که در مساله حصر خانگی رهبران جنبش سبز "دولت اختیاری ندارد". وی در عین حال از عدم احاطه و کنترل وزیر اطلاعات دولت یازدهم بر وزارتخانه اش انتقاد کرد.
یونسی بسیاری از ردصلاحیت‌ها و گزینش‌ها را "غیراسلامی" و برخورد امنیتی با دراویش "تندروی" توصیف کرد. او افزود که "تندروی‌ها گاهی ضدشیعه، گاهی ضدسنی و گاهی ضد یک فرقه است".
دستیار ویژه حسن روحانی، در اظهارنظری جداگانه گفت که "بسیاری از موارد نقض حقوق بشر در زندان‌ها و محاکم و در خیلی جاها" به‌خاطر "نفوذ عناصر افراطی و تندرو" است.
آخرین سخنان جنجالی او، در رابطه با مناسبات ایران و عراق بود که با واکنش های گسترده ای رو به رو شد. یونسی گفت: "در حال حاضر عراق نه فقط حوزه تمدنی و تحت نفوذ ماست بلکه هویت، فرهنگ، مرکز و پایتخت ماست." این سخنان با واکنش تند منتقدانش در داخل کشور و نیز دولت عراق مواجه شد.
در پی این سخنان، بیش از ۱۰۰ نماینده مجلس از حسن روحانی خواستند دستیار ویژه خود را به خاطر "مواضع نسنجیده" و "برنامه‌های تفرقه‌ساز" عزل کند و دادستانی ویژه روحانیت تهران، یونسی را به خاطر بیان "اظهارات خلاف امنیت ملی" احضار کرد.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر