آلبوم عکس: احیای بافت سنتی اطلس و ادرس در سغد

• 1 ساعت پیش

هم‌رسانی

در استان سغد، در شمال تاجیکستان، صنعتگران با کمک مقامات محلی به احیای بافت اطلس، پارچه ای ابریشمی که زنان تاجیک از آن برای خود پیراهن می دوزند، اقدام کرده اند. مردم آسیای میانه، بویژه تاجیکان، پوشیدن لباس اطلس را از سنت‌های ملی خود می دانند. عکس‌های زیر را همکارمان اسفندیار آدینه در سفر اخیر خود به استان سغد گرفته است.

مقدم قابلوا، یکی از دو هنرمند اطلس باف است که در "کاخ ارباب" شهر خجند به شاگردان خود هنر اطلس بافی را یاد می دهند. او می گوید که پدرش عبدالرازق کاسب از اطلس بافان معروف خجند بوده و این هنر را از نیاکانش به میراث گرفته و به دخترش هم یاد داده است.

در کارگاه آموزشی اطلس و ادرس بافی "ارباب" که به ابتکار اکرام جان پولادف، رئیس "کاخ ارباب" در ماه آوریل گذشته افتتاح شد، ۲۰ نفر از زنان و دختران از ناحیه های اسفره و باباجان غفوروف هنر اطلس بافی را می آموزند.

به گفته هنرمندان محلی، فرق اَطلَس با اَدرَس این است که اطلس از ابریشم و ادرس از پنبه تهیه می شود. شاگردان اول ادرس بافی را یاد می گیرند و وقتی که "دستشان راست شد" (یعنی این هنر را خوب یاد گرفتند) به بافتن اطلس از ابریشم شروع می کنند.

دستگاههای اطلس بافی با کمک مقامات استان سغد به طور رایگان در اختیار زنان هنرمند گذاشته شده اند. کار با این گونه دستگاهها در زمان شوروی پس از تاسیس یک کارخانه اطلس در شهر خجند در دهه ۱۹۵۰ ممنوع شده بود.

به گفته کاسبان محلی، دولت وقت شوروی از هنر دستی چندان حمایت نمی کرد و با دستور مقامات وقت، بسیاری از دستگاههای اطلس بافی تخریب شدند. اما افرادی مانند پدر خانم قابلوا دستگاههای اطلس بافی خود را در خفا حفظ کردند.

کارخانه اطلس شهر خجند که در زمان شوروی ساخته شده بود، پس از کسب استقلال تاجیکستان خصوصی شد و امروزه به اندازه قبل فعال نیست. کاسبان محلی تلاش می کنند استفاده از چرخ و دوک و دستگاههای دیگر سنتی برای تهیه پارچه را یاد بگیرند.

اطلس و ادرس با رنگهای گوناگون تهیه می شود. رنگهای روشن و جذاب بیشتر برای دختران جوان و رنگهای تیره تر برای بزرگترها در نظر گرفته می شود.

در کارگاه آموزشی دیگری به نام "کُلنگیر" (شاید درستش کلنگ گیر باشد) در محله کلنگیر شهر خجند نیز زنان و دختران از نواحی مختلف استان سغد هنر بافت اطلس و ادرس را می آموزند. در این جا دستگاههای بیشتری نصب شده است.

در این مرکز ۲۰ استاد به ۴۰ نفر از زنان و دختران جوان شیوه بافت اطلس و ادرس را یاد می دهند. قرار است این شاگردان بعد از آموزش به شهرها و نواحی خود بروند و این هنر را به دیگران یاد بدهند.

شاگردان یا کارکنان این کارگاه برای هر متر ادرسی که تهیه می کنند، سه تا سه و نیم سامانی یا معادل نیم دلار حق می گیرند، هرچند در بازار قیمت این پارچه از ۱۲ تا ۳۰ سامانی است. البته مواد اولیه مانند نخ یا رشته را مشتریان برای آنها می آورند.

مشهوره یک ساکن شهر خجند است که از ماه مارس در کارخانه "کلنگیر" کار می کند. او می گوید تاسیس این کارخانه برای رفع مشکل بیکاری در میان زنان سغدی مهم است.

از ماه اکتبر سال گذشته به این سو ۱۰ کارگاه آموزشی در ولایت سغد تاسیس شده و مقامات محلی می خواهند تا آخر سال میلادی جاری شمار این کارگاهها را به ۱۲۰ برسانند. مقامات می خواهند در همه ناحیه های ولایت سغد دوره های آموزشی برپا کنند.

وطن اصلی اطلس معلوم نیست، ولی نام آن در ادب کلاسیک پارسی، به ویژه در اشعار خاقانی و عطار و سعدی و نظام قاری فراوان یاد شده است. لغتنامه دهخدا اطلس را واژه ای عربی خوانده و معانی مختلفی از آن را برشمرده است.

مواد اولیه برای تولید اطلس و ادرس عمدتا از ابریشم و پنبه عبارت است که هر دو در تاجیکستان و کشورهای همسایه آن تولید می شوند.

هنر اطلس و ادرس بافی به توجه و دقت فراوان نیاز دارد. در قدیم مردان هم به اطلس بافی اشتغال داشته اند، اما امروز در استان سغد بیشتر زنها آن را یاد می گیرند.

تولید یا تهیه اطلس در ولایت سغد تاجیکستان هنوز به طور گسترده رایج نشده است. اینجا بیشتر از پنبه ادرس تهیه می کنند که قیمت آن نسبت به اطلس ارزان تر است.

پارچه های اطلس و ادرس امروزها خریداران زیادی دارند، این پارچه ها بویژه برای گردشگران خارجی جذابیت دارند. ولی در بازار بیشتر پارچه های اطلس و ادرس تولید ازبکستان (شهر مرغیلان) به مشاهده می رسد.

در شهر خجند یک فروشگاه با نام "دنیای اطلس" وجود دارد. در این جا من پنج متر اطلس نفیس محصول ازبکستان را به مبلغ ۵۰۰ سامانی یا معادل بیش از ۸۰ دلار خریدم.

پیراهن اطلس با طراحیهای سنتی و جدید و متنوع از لباسهای عمده جشن و مراسم در تاجیکستان محسوب می شود. مقامات بویژه دانش آموزان مدارس و دانشگاهها را بیشتر به پوشیدن اطلس و ادرس به جای حجاب یا روسری سیاه تشویق می کنند.

سرزمین سغد که در گذرگاه راه ابریشم واقع است، از قدیم با تهیه پارچه های نفیس و زیبای ابریشمی، مانند اطلس و حریر و شاهی شهرت داشته است.

هم‌رسانی چگونه می‌توانید این مطل